Kościół św. Marii Magdaleny
Kościół św. Marii Magdaleny, istniejący niegdyś na miejscu obecnego placu św. Marii Magdaleny (w jego północno-zachodniej części, z fasadą od strony ul. Grodzkiej) powstał w XIII w. Co prawda pierwsze wzmianki o świątyni pochodzą z akt świętopietrza z lat 1323–1325, ale za wcześniejszą datacją przemawiają jego romańskie pozostałości. Zbudowany był wówczas z ciosów wapiennych, odnaleziono też romańskie płytki posadzkowe pokryte ornamentami. Znajdował się w centrum dawnego Okołu, na jednej z pierzei ówczesnego placu targowego, który zajmował teren pomiędzy dzisiejszymi ulicami Grodzką i Kanoniczą (na odcinku od obecnego pl. św. Marii Magdaleny do ul. Poselskiej). Prawdopodobnie był fundacją możnowładczą, najprawdopodobniej pełnił funkcje parafialne. Henryk Münch przypuszczał, że kościół mógł być zbudowany przed 1229 r. dla osób niepodlegających prawu polskiemu, dla których jego zdaniem na Okole miała być powołana pierwsza krakowska gmina miejska, a fundatorem świątyni miał być według niego biskup Iwo Odrowąż. Tomasz Węcławowicz kierując się wezwaniem kościoła wysunął przypuszczenie, że mógł być związany z przytułkiem pokutnic.
Po włączeniu Okołu do Krakowa tutejszy plac targowy zaczął tracić znaczenie. Kramy na północ od kościoła zamieniły się w domy, a te nabyła na początku XV w. odnowiona Akademia Krakowska – na ich miejscu wzniesiono gmach obecnego Collegium Iuridicum. W 1401 r. biskup krakowski Piotr Wysz nadał Akademii Krakowskiej prebendy z kościoła św. Marii Magdaleny i odtąd świątynia znajdowała się pod opieką uniwersytetu; dla tutejszych prebendarzy ukuto na uniwersytecie miano magdalenisticus.
Kościół kilkakrotnie był niszczony przez pożary, a następnie odbudowywany. Pierwsza taka katastrofa zdarzyła się zapewne w 1306 r., gdy miał miejsce wielki pożar Okołu. W 1455 kościół spłonął w ogromnym pożarze południowej części Krakowa. Po kolejnych rekonstrukcjach świątynia nabrała charakteru gotyckiego. W XVI w. bardzo ją zaniedbano, ale pełniła funkcje liturgiczne. W 1638 r. kościół został gruntownie odrestaurowany i przebudowany, zapewne wówczas nastąpiła barokizacja jego wnętrza i fasady. Kościół był orientowany, jednonawowy (nawa na planie „skrzywionego prostokąta”, kryta malowanym stropem) z nieco węższym od nawy sklepionym prezbiterium zamkniętym prostą ścianą. Wejście od zachodu poprzedzała kruchta z dwoma barokowymi portalami, od tej strony znajdował się też cmentarz. Od wschodu przylegała doń zakrystia. Od południowej strony, gdzie biegła uliczka łącząca Grodzką i Kanoniczą, ściany kościoła wspierały trzy skarpy. Z kolei od północy niemal przylegał do budynku Collegium Iuridicum.
W 1719 r. kościół ponownie uległ pożarowi („tak, co tylko mury same zostały”), ale tym razem na odnowę brakło pieniędzy. Stopniowo popadał w coraz większą ruinę. Jeszcze przed trzecim rozbiorem opisywany jako „pusty”. Po trzecim rozbiorze Austriacy zamknęli kościół, przejęli Collegium Iuridicum na urząd podatkowy, a wyposażenie budynku oraz stojącego obok kościółka sprzedano na licytacji (ołtarze, ambonę, ławki). W epoce Księstwa Warszawskiego oceniono ją jako nieprzydatną (wobec zamknięcia Collegium Iuridicum), a na dodatek zbyt zrujnowaną, by ją naprawić. Pisano: „Codzienne niebezpieczeństwo jest widoczne, były albowiem już przypadku, że kamienie z murów tych odrywające się padały na ulicę i szczęściu tylko przypisać należy, że nikt trafionym nie był”.
Kościół zburzono w 1811 r. Znajdujący się obecnie w tym miejscu plac nosi nazwę św. Marii Magdaleny (ostateczny kształt przybrał po zburzeniu spalonego w 1944 r. domu znajdującego niegdyś pomiędzy kościołem a Collegium Iuridicum). W toku badań archeologicznych odnaleziono relikty murów obwodowych w części południowej kościoła i znaczne płaty zdobionej, późnoromańskiej posadzki ceramicznej. W wyniku modernizacji placu w 1997 r. na nawierzchni placu oddano zarys dawnego kościoła; w tym miejscu wzniesiono w 2001 r. kontrowersyjny pomnik ks. Piotra Skargi.
|
|
|
plan kościoła św. Marii Magdaleny z epoki Księstwa Warszawskiego (D. Rederowa, Studia nad wewnętrznymi dziejami Krakowa porozbiorowego, cz. I, s. 100) |
|
|
kościół św. Marii Magdaleny (na pomarańczowo) na Planie Kołłątajowskim z 1785 r.; poniżej kościoły św. Piotra i Pawła oraz św. Andrzeja ( Stare mapy Krakowa i okolic) |
kościół św. Marii Magdaleny, kopia obrazu Michała Stachowicza (zaczerpnięta z forum Skyscrapercity) |
|
|
kościół św. Marii Magdaleny na makiecie XV-wiecznego Krakowa w Podziemiach Rynku Głównego w Krakowie |
widok z dziedzińca kościoła św. Piotra i Pawła w okresie międzywojennym, po prawej fragment kamienicy stojącej na miejscu kościoła św. Marii Magdaleny, zburzonej w 1945 r. (ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego) |
|
|
Plac św. Marii Magdaleny (w centrum zaznaczony zarys dawnego kościoła, na nim pomnik Skargi, w tle budynek Collegium Iuridicum) |
Plac św. Marii Magdaleny (w centrum zaznaczony zarys dawnego kościoła, na nim pomnik Skargi, w tle kościół św. Andrzeja) |
Bibliografia
Krzysztof Rafał Prokop (Sebastian Niewiarowski), Alma mater cracoviensis 1364 – 2014, Kraków-Pilica, 2014.
Tomasz Węcławowicz, Topographia sacra romańskiego Krakowa [w:] Kraków romański. Materiały sesji naukowej odbytej 13 kwietnia 2013 roku, Kraków 2014 (Kraków w Dziejach Narodu, nr 33), s. 45–53.
Emil Zaitz, Kraków romański w świetle badań archeologicznych [w:] Kraków romański. Materiały sesji naukowej odbytej 13 kwietnia 2013 roku, Kraków 2014 (Kraków w Dziejach Narodu, nr 33), s. 55–84.
Dariusz Niemiec, Archeologia w badaniach nad średniowiecznymi miastami Ziemi Krakowskiej (mszps, praca doktorska w Instytucie Archeologii UJ, Kraków 2009).
Waldemar Komorowski, Rozwój urbanistyczno-architektoniczny Krakowa intra muros w średniowieczu (od połowy XIV wieku) [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, nr 150), s. 153–188.
Waldemar Komorowski, Kamila Follprecht, Rozwój urbanistyczno-architektoniczny Krakowa intra muros w czasach nowożytnych [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, nr 150), s. 189–295.
Bogusław Krasnowolski, Lokacje i rozwój Krakowa, Kazimierza i Okołu. Problematyka rozwiązań urbanistycznych [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, nr 150), s. 355–426.
Michał Rożek, Urbs celeberrima. Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2006.
Elżbieta Piwowarczyk, Romańskie kościoły przedlokacyjnej osady tzw. Okołu – wczesnośredniowieczne fundacje możnych w Krakowie, „Krakowskie Studia Małopolskie”, 2002, nr 6, s. 105–114.
Iwona Kęder, Wojciech Kęder, Kościoły nieistniejące [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 450–451.
Okół [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 692–693.
Świętej Marii Magdaleny, plac [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 974.
Sławomir Gawlas, Nova civitas in Okol. Fragment z dziejów Krakowa [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. VI, red. Stefan K. Kuczyński, Warszawa 1994, s. 101–110.
Dzieje Krakowa, red. Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, t. II: Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, Kraków w wiekach XVI–XVIII, Kraków 1994.
Dzieje Krakowa, red. Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, t. I: Jerzy Wyrozumski, Kraków do schyłku wieków średnich, Kraków 1992.
Michał Rożek, Nie istniejące kościoły Krakowa, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 1983 (R. 33), s. 95–120.
Maria Borowiejska-Birkenmajerowa, Kształt średniowiecznego Krakowa, Kraków 1975.
Danuta Rederowa, Studia nad wewnętrznymi dziejami Krakowa porozbiorowego (1796–1809). Część I: Zagadnienia urbanistyczne, „Rocznik Krakowski”, t. 34: 1957, z. 2, s. 62–178.
Klemens Bąkowski, Kraków przed lokacją z roku 1257, Kraków 1955 (Biblioteka Krakowska, nr 88).
Stanisław Tomkowicz, Ulice i place Krakowa w ciągu dziejów. Ich nazwy i zmiany postaci, Kraków 1926 (Biblioteka Krakowska, nr 63–64).
Stanisław Tomkowicz, Kołłątajowski plan Krakowa z r. 1785, „Rocznik Krakowski”, t. 9: 1907, s. 149–176.
Józef Łepkowski, O pożarach w Krakowie [w:] Józef Łepkowski, Starożytności i pomniki Krakowa, z. 5, Kraków, 1847, s. 71–80.
Piotr Jacek (Hiacynt) Pruszcz, Kleynoty stołecznego miástá Krakowa, albo koscioły, y co w nich iest widzenia godnego y znácznego, przez Piotra Hiacyntha Prvszcza, krotko opisane, Powtornie záś z pilnośćią przeyźrzáne, y do druku z additámentem nowych Kośćiołow y Relikwii S. podane, z pozwoleniem Zwierzchnośći Duchowney, Kraków 1745.
Przewodnik abo kościołów krakowskich krótkie opisanie wydany w 1603 z widokami Krakowa, którego już nie ma, opr. Justyna Kiliańczyk-Zięba, Kraków 2002.
2000–2024 Grzegorz Bednarczyk
Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat.
|
