Kościół św. Piotra Małego
Kościół św. Piotra Małego istniał na Garbarach w pobliżu dawnych górnych młynów i pełnił funkcję kaplicy cmentarnej. Zbudowany został przez zmarłego w 1498 r. lekarza i wychowawcę synów Kazimierza Jagiellończyka Piotra Welsa (zapewne właśnie w 1498 r., istnieje wzmianka o nabywaniu gruntów pod cmentarz w 1496 r.). Znajdował się w pobliżu dzisiejszego kościoła zmartwychwstańców przy ul. Łobzowskiej, oddalony jednak od obecnej ulicy (w miejscu obecnych ogrodów). Zniszczony został podczas próby zdobycia Krakowa przez arcyksięcia Maksymiliana Habsburga w 1587 r. (spalone zostały wówczas całe Garbary). Odbudowano go stosując mur pruski, o czym świadczą akta wizytacji biskupa krakowskiego Jerzego Radziwiłła z 1599 r. W aktach garbarskich z lat 1635–1640 spotykamy zapisy o wydatkach na „budowę” kościoła, świadczyć o prowadzeniu przy nim jakichś prac. Uszkodzony został ponownie w czasie „potopu” szwedzkiego, a zniszczony przez Szwedów w 1702 r. Z akt wizytacji biskupiej z 1711 r. wynika, że odbudowano go dzięki ówczesnemu prebendarzowi, ks. Janowi Stachowskiemu; konsekrował go w 1710 r. biskup Michał Szembek. Był to kościół już murowany, jednonawowy, na planie prostokąta, z zaokrąglonym prezbiterium. Do ściany frontowej przylegała wieża, będąca jednocześnie dzwonnicą. Obok kościoła mieścił się dom mieszkalny dla księdza i kościelnego.
Wokół kościoła znajdował się duży cmentarz. Nie jest pewne, czy kościół powstał na istniejącym cmentarzu czy też przeciwnie. Część badaczy uważa, iż już w założeniu cmentarz był pomyślany jako pierwszy cmentarz powszechny w krakowskim zespole miejskim – Piotr Wels miał chcieć usunąć pochówki z ciasnego centrum miasta. Wykorzystywany był jednak głównie przez wiernych z parafii św. Szczepana. Pochówki z innych parafii krakowskich zdarzały się tu z powodu ciasnoty cmentarzy parafialnych, przykościelnych; służył też podczas epidemii. Jego obszar miał się kurczyć stopniowo przez stulecia. Przez kilka pierwszych lat pod zaborami, po zamknięciu cmentarzy parafialnych w mieście w końcu XVIII w., cmentarz przy św. Piotrze był jednym z dwóch działających cmentarzy krakowskiego zespołu miejskiego, przeznaczonym dla zmarłych z parafii św. Anny, św. Szczepana i Wszystkich Świętych. Jednak już wkrótce, w pierwszych latach XIX w. powstał Cmentarz Rakowicki (pierwszy krakowski cmentarz komunalny), a cmentarz tutejszy zlikwidowano.
Kościół został zburzony w 1801 r. Uzyskany w ten sposób budulec użyto przy zakładaniu Cmentarza Rakowickiego (posłużył do budowy ogrodzenia). Wyposażenie sprzedano na licytacji w 1804 r., a teren oddano w dzierżawę jako ogrodowy. Obraz przedstawiający św. Piotra i św. Pawła, który niegdyś znajdował się w głównym ołtarzu kościoła, ma znajdować się w bocznym ołtarzu kościoła karmelitów na Piasku. Jeszcze w I połowie XIX w. obecna ulica Łobzowska, w pobliżu której niegdyś kościół się znajdował, była nazywana ul. św. Piotra (nazwa ta funkcjonowała od XVII w.).
|
|
kościół św. Piotra Małego, widok od północnego zachodu, panorama Krakowa M. Meriana, 1619 r. (Krakowski lamus historyczny) |
|
|
|
kościół św. Piotra Małego, ze zbiorów A. Grabowskiego (ze zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie) |
|
|
|
|
|
|
|
kościół św. Piotra Małego (na pomarańczowo) na Planie Kołłątajowskim z 1785 r., po lewej zabudowania należące do kościoła po prawej cmentarz; na dole młyn na Młynówce Królewskiej, drogę między kościołem a Młynówką zastąpiła ulica Łobzowska ( Stare mapy Krakowa i okolic) |
|
|
|
fragment ul. Łobzowskiej w okolicy dawnego kościoła św. Piotra Małego, niski budynek po lewej to obecny kościół zmartwychwstańców |
|
Bibliografia
Andrzej Haratym, Kraków (z miastami Kazimierzem i Kleparzem oraz przedmieściami i najbliższą okolicą) [w:] Mirosław Nagielski, Krzysztof Kossarzecki, Łukasz Przybyłek, Andrzej Haratym, Zniszczenia szwedzkie na terenie Korony w okresie potopu 1655–1660, Warszawa 2015, s. 325–373.
Katarzyna Hodor, Założenia cmentarne w krajobrazach Krakowa, „Architektura. Czasopismo Techniczne”, z. 7, rok 109 (2012), s. 280–286.
Krzysztof Petrus, Największe przedmieście Krakowa. Zarys rozwoju przestrzennego Garbar. Część 2, „Architektura. Czasopismo Techniczne”, z. 16, r. 108 (2011), s. 153–163.
Michał Rożek, Urbs celeberrima. Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2006.
Karolina Grodziska, Dwieście lat krakowskiej nekropolii [w:] Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kraków 2003 („Krakowska Teka Konserwatorska”, t. III), s. 11–42.
Marian Myszka, Dawne cmentarze Krakowa w świetle badań archeologicznych [w:] Cmentarz Rakowicki w Krakowie („Krakowska Teka Konserwatorska”, t. III), Kraków 2003, s. 121–143.
Jan Krukowski, Szkolnictwo parafialne Krakowa w XVII wieku, Kraków 2001 (Prace Monograficzne Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, nr 319).
Iwona Kęder, Wojciech Kęder, Kościoły nieistniejące [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 450–451.
Łobzowska, ulica [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 570.
Dzieje Krakowa, red. Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, t. II: Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, Kraków w wiekach XVI–XVIII, Kraków 1994.
Jerzy Wiśniewski, Garbary zw. też przed Bramą Szewską [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, część I, zesz. 4, opr. Jacek Laberschek, Zofia Leszczyńska-Skrętowa, Franciszek Sikora, Jerzy Wiśniewski, Wrocław 1986, s. 693–....
Michał Rożek, Nie istniejące kościoły Krakowa, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 1983 (R. 33), s. 95–120.
Eugenia Wierzbicka, Botanika w Polsce w średniowieczu. Część II, „Wiadomości Botaniczne”, tom IX: 1965, z. 2, s. 133–147.
Danuta Rederowa, Studia nad wewnętrznymi dziejami Krakowa porozbiorowego (1796–1809). Część I: Zagadnienia urbanistyczne, „Rocznik Krakowski”, t. 34: 1957, z. 2, s. 62–178.
Janina Dzikówna, Kleparz do 1528 roku, Kraków 1932 (Biblioteka Krakowska, nr 74).
Krystyna Pieradzka, Garbary: Przedmieście Krakowa (1363–1587), Kraków 1931 (Biblioteka Krakowska, nr 71).
Stanisław Tomkowicz, Ulice i place Krakowa w ciągu dziejów. Ich nazwy i zmiany postaci, Kraków 1926 (Biblioteka Krakowska, nr 63–64).
Adam Wrzosek, O sławnych w dziejach medycyny Poznańczykach, „Nowiny Lekarskie”, rok XXVI: 1914, z. 3, s. 97–103.
Klemens Bąkowski, Dzieje Krakowa, Kraków 1911.
Ambroży Grabowski, Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego, wyd. Stanisław Estreicher, t. II, Kraków 1909 (Biblioteka Krakowska, nr 41).
Władysław Łuszczkiewicz, Stare cmentarze krakowskie, ich zabytki sztuki i obyczaju kościelnego, „Rocznik Krakowski”, t. 1: 1898, s. 9–36.
Teofil Żebrawski, O kościołach ubyłych w Krakowie [w:] Teofil Żebrawski, Rozmaitości, Kraków 1865, s. 3–29, 31–33.
Józef Łukaszewicz, Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach, tom II, Poznań 1838.
Piotr Jacek (Hiacynt) Pruszcz, Kleynoty stołecznego miástá Krakowa, albo koscioły, y co w nich iest widzenia godnego y znácznego, przez Piotra Hiacyntha Prvszcza, krotko opisane, Powtornie záś z pilnośćią przeyźrzáne, y do druku z additámentem nowych Kośćiołow y Relikwii S. podane, z pozwoleniem Zwierzchnośći Duchowney, Kraków 1745.
Przewodnik abo kościołów krakowskich krótkie opisanie wydany w 1603 z widokami Krakowa, którego już nie ma, opr. Justyna Kiliańczyk-Zięba, Kraków 2002.
2000–2025 Grzegorz Bednarczyk
Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat.
|
