Kościół św. Rocha
Kościółek ten znajdował się w południowo-zachodniej części dzisiejszego placu Św. Ducha, zapewne tuż obok obecnego Domu pod Krzyżem (ul. Szpitalna 21, róg ul. św. Marka). W Domu pod Krzyżem istniał szpital przeznaczony dla „ubogich scholarów” (zarówno studentów akademii krakowskiej, jak uczniów szkół parafialnych), a kościółek pełnił funkcję szpitalnej kaplicy. Szpital znajdował się pod opieką duchaków i wyodrębnił się z ich szpitala Św. Ducha zapewne w XV w. (w latach 1464–1474 staraniem Mikołaja z Opawy zbudowano gmach szpitala, właśnie Dom pod Krzyżem, m.in. dzięki zapisowi w testamencie Hińczy z Rogowa). Związki między obu szpitalami pozostały, do szpitala św. Rocha miały trafiać podchowane już siedmioletnie podrzutki ze szpitala św. Ducha (po ukończeniu 14 lat oddawano je zaś do nauki rzemiosła), później przeznaczono go dla chorych scholarów uniwersytetu, ci jednak z niego nie korzystali. Kaplica zapewne znajdowała się w sali na parterze Domu pod Krzyżem. Z akt wizytacji biskupa Andrzeja Załuskiego z 1748 r. wynika, że kościółek miał dwa wejścia (z sieni szpitala oraz bezpośrednio z obecnej ul. Szpitalnej), a wznosiła się nad nim mała wieżyczka. W końcu XVI w. wzniesiono długą, istniejącą do dziś oficynę, z fundacji mieszczanina Antoniego Frączkiewicza.
W XVIII w. szpital św. Rocha podupadł (w połowie stulecia stwierdzono w wizytacji jego bezczynność), w 1790 r. znalazł się w rękach parafii mariackiej. Kaplicę zburzono, a w dawnym szpitalu – dzięki funduszom ze sprzedaży wyposażenia zburzonej kaplicy – urządzono przytułek dla ubogich z tej parafii (poprzednio zajmujących dom przy Bramie Nowej, zajęty jednak na lazaret przez wojska rosyjskie). W tym okresie na elewacji od strony ul. Szpitalnej umieszczono krucyfiks (do dziś znajduje się tam jego kopia). Przez kilka lat budynek pozostawał w gestii Towarzystwa Dobroczynności, ale w 1817 został zwrócony parafii mariackiej i nadal wykorzystywany jako przytułek. Na początku XX w. parafia sprzedała Dom pod Krzyżem miastu. W okresie międzywojennym znajdowała się tutaj siedziba Związku Artystów Polskich i teatru Cricot. Od lat 50. XX w. służy jako siedziba oddziału Muzeum Historycznego Miasta Krakowa prezentującego pamiątki związane z historią krakowskiego teatru.
|
|
szpital św. Rocha (na pomarańczowo) na Planie Kołłątajowskim z 1785 r. (opisany jako szpital, narysowany jak kościół); ulica Rogacka to obecna ul. św. Marka, a jej przecznica przy szpitalu to ulica Szpitalna ( Stare mapy Krakowa i okolic) |
Dom Pod Krzyżem, siedziba oddziału Muzeum Historycznego Miasta Krakowa |
|
|
tablica upamiętniająca szpital dla ubogich na Domu pod Krzyżem |
Dom Pod Krzyżem od strony wschodniej, z przylegającymi zabudowaniami |
Bibliografia
Zdzisław Gajda, Przewodnik po Krakowie dla medyków czyli Kraków medyczny w aspekcie historycznym, Kraków 2015.
Jan Kracik, Michał Rożek, Hultaje, złoczycy, wszetecznice w dawnym Krakowie, Kraków 2010.
Dariusz Niemiec, Archeologia w badaniach nad średniowiecznymi miastami Ziemi Krakowskiej (mszps, praca doktorska w Instytucie Archeologii UJ, Kraków 2009).
Waldemar Komorowski, Kamila Follprecht, Rozwój urbanistyczno-architektoniczny Krakowa intra muros w czasach nowożytnych [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, nr 150), s. 189–295.
Dom pod Krzyżem [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 160.
Iwona Kęder, Wojciech Kęder, Kościoły nieistniejące [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 450–451.
Szpitale [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 960.
Świętego Ducha, plac [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 970.
Jan Krukowski, Z dziejów szkolnictwa parafialnego Krakowa w okresie odrodzenia, Kraków 1986 (Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, t. 74).
Michał Rożek, Nie istniejące kościoły Krakowa, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 1983 (R. 33), s. 95–120.
Antonina Jelicz, Życie codzienne w średniowiecznym Krakowie (wiek XIII – XV), Warszawa 1966.
Stanisław Piekarczyk, Początki miejskiej opieki społecznej w średniowiecznym Krakowie, „Rocznik Krakowski”, t. 32: 1950, s. 100–139.
Stanisław Tomkowicz, Ulice i place Krakowa w ciągu dziejów. Ich nazwy i zmiany postaci, Kraków 1926 (Biblioteka Krakowska, nr 63–64).
Leon Wachholz, Szpitale krakowskie 1220–1920, cz. 1 (Biblioteka Krakowska, nr 59), Kraków 1921.
Katalog Kościoła N. M. Panny w Krakowie, wyd. Edmund Długopolski, „Teka Grona Konserwatorów Galicyi Zachodniej”, t. VI: 1916, s. 1–272.
Stanisław Tomkowicz, Kołłątajowski plan Krakowa z r. 1785, „Rocznik Krakowski”, t. 9: 1907, s. 149–176.
Klemens Bąkowski, Kościół ś. Krzyża w Krakowie, Kraków 1904 (Biblioteka Krakowska, nr 25).
Stanisław Tomkowicz, Napisy domów krakowskich, Kraków 1899.
Piotr Jacek (Hiacynt) Pruszcz, Kleynoty stołecznego miástá Krakowa, albo koscioły, y co w nich iest widzenia godnego y znácznego, przez Piotra Hiacyntha Prvszcza, krotko opisane, Powtornie záś z pilnośćią przeyźrzáne, y do druku z additámentem nowych Kośćiołow y Relikwii S. podane, z pozwoleniem Zwierzchnośći Duchowney, Kraków 1745.
2000–2024 Grzegorz Bednarczyk
Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat.
|
