Malowane cerkwie Bukowiny



Voroneţ

Monastyr Voroneţ powstał w roku 1488 – ufundował go hospodar Stefan Wielki dzięki zabiegom pustelnika Daniły (według tablicy erekcyjnej budowa miała trwać niespełna cztery miesiące, wcześniej pustelnik miał opuścić swoje schronienie w Putna i postawić tu drewnianą kaplicę). Pierwotną formę cerkwi św. Jerzego, która obejmowała wzniesione na planie trójkonchowym nawę zwieńczoną wieżą oraz przednawie, można rozpoznać na obrazie wotywnym. Jej rozbudowa nastąpiła w 1547 r. z inicjatywy metropolity Grigore Roşca, uznawanego za drugiego fundatora świątyni – dodano wtedy jej część zachodnią (przedsionek). Cerkiew, podobnie jak wiele innych, łączy w sobie elementy bizantyńskie (plan trójkonchowy, wieża ponad nawą), gotyckie (dążenie wzwyż, ostrołukowe obramowania drzwi i okien, przypory) i miejscowe (wieża na czterech łukach i gwieździście uformowanej bazie, nisze pod gzymsem, ślepe arkady na apsydzie).

Zachowały się w cerkwi pierwotne malowidła wewnętrzne – w nawie i apsydach pochodzące z czasów Stefana Wielkiego, a w pomieszczeniach zachodnich młodsze, a więc i nieco odmienne i nowocześniejsze. Wśród tych pierwszych szczególnie cenny jest wspaniały obraz fundacyjny, zawierający postaci Stefana Wielkiego z rodziną, patrona cerkwi św. Jerzego (jako pośrednika wstawiającego się za fundatorem do Jezusa) oraz Chrystusa. Dość wyjątkowe jest także przedstawienie w nawie błogosławieństwa Jessego (o tematyce podobnej do drzewa Jessego). W przednawiu szczególnie ciekawe jest kilkadziesiąt scen z życia św. Jerzego. Obok malowideł warto zwrócić uwagę wewnątrz na elementy wyposażenia (krzesło tronowe i część stalli pochodzą z XVI w.), nagrobki Daniły (w przednawiu) i Grigore Roşca (w przedsionku) oraz tablicę erekcyjną (nad wejściem do przednawia).

Malowidła zewnętrzne zawdzięczamy wspomnianemu Grigore Roşca, który czuwał nad pracą malarzy. Pojawia się na nich niewiele wątków, za to w monumentalnym opracowaniu. Najniezwyklejszym i najcenniejszym spośród nich, kto wie czy nie najwspanialszym malowidłem z monastyrów bukowińskich, jest scena Sądu Ostatecznego, dzięki której cerkiew tą porównuje się często z Kaplicą Sykstyńską w Rzymie, a uważa za przewyższającą inne kompozycje włoskie i greckie. Ta ogromna, wielowątkowa, pięciopoziomowa kompozycja, zajmuje całą, niezakłóconą żadnymi otworami ścianę zachodnią (wraz z bokami dwóch narożnych przypór). Oryginalności dodają jej (podobnie jak i reszcie malowideł z Voroneţ) odważnie wprowadzone elementy typowo regionalne – mołdawskie instrumenty muzyczne, tutejsze krajobrazy, stroje ludowe – wszystko na błękitnym podkładzie, charakterystycznym dla tej cerkwi. Zwraca też uwagę sprawność malarza w oddaniu półcieni. Na ścianie południowej znajduje się drzewo Jessego (na wzór orientalnego kobierca) zawierające przedstawienia starożytnych filozofów. Nad wejściem, obok grupy Deesis, przedstawieni są pustelnik Daniło (jako założyciela wspólnoty mnichów) i Grigore Roşca; w pobliżu znaleźć można też scenę walki św. Jerzego ze smokiem, żywoty św. Mikołaja i św. Jana Nowego. Na apsydach, zgodnie z bukowińskim zwyczajem, przedstawiona jest hierarchia niebieska – pod oknem przedstawiono tutaj św. Jerzego na tronie jako patrona cerkwi. Ściana północna niestety została w dużym stopniu zniszczona, dopatrzeć się jednak można scen z Księgi Rodzaju, a pomiędzy nimi przedstawienia tzw. paktu Adama z diabłem – elementu miejscowych legend.

Zachowały się nieliczne zabudowania klasztorne oraz brama pełniąca funkcję dzwonnicy – znajdują się tam dwa dzwony ufundowane jeszcze przez Stefana Wielkiego. W pobliżu znajdują się także relikty pierwotnego założenia, istniejącego tutaj przed 1488 r.

Voroneţ, cerkiew św. Jerzego
Voroneţ, piekło ze sceny Sądu Ostatecznego
cerkiew św. Jerzego
piekło ze sceny Sądu Ostatecznego
Voroneţ, archanioł Michał ze sceny Sądu Ostatecznego
Voroneţ, Jesse z drzewa Jessego
archanioł Michał ze sceny Sądu Ostatecznego
Jesse z drzewa Jessego
Voroneţ, smok z przedstawienia św. Jerzego
Voroneţ, plan cerkwi św. Jerzego
smok z przedstawienia św. Jerzego
plan cerkwi św. Jerzego
(źródło: V. Florea, Sztuka rumuńska, Warszawa 1989, s. 77)

 

2000–2024 Grzegorz Bednarczyk

Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat.